Ik zie ik zie wat ik niet zie

Ons brein kan rare speeltjes met ons spelen. Want recht is niet altijd recht. Eén van de vaardigheden die we leren in NLP is zintuiglijke scherp waarnemen. Elke keer zorgt het weer voor hilarische tafrelen.

Stel je voor je wilt nieuwe tegels in je badkamer. Je kiest voor een geblokt design, blauw-wit. De tegelzetter is klaar en de volgende ochtend loopt je je badkamer binnen. Zie je het goed? Het lijkt wel of de tegels scheef zitten. Je roept je partner erbij en samen bestuderen jullie het tegelwerk nauwkeurig. Tot jouw verbazing zitten de voegen tussen de blauw-witte tegels keurig strak. Echt vakwerk en toch lijkt het niet zo.

Café wall illusion
Onderzoeker Richard Gregory had in 1979 een soort gelijke ervaring. Hij zag een betegelde gevel van een café en het leek als of de tegels voor zijn ogen dansten. Na uitvoerig onderzoek bleek ook hier sprake te zijn van optisch bedrog. De horizontale grijze lijnen tussen de zwart witte tegels lijken krom maar ze zijn recht. Het patroon is wereldberoemd.

Cognac of champagne

Nu nog steeds worden we regelmatig door onze ogen voor de gek gehouden. Onderzoekers van de Amerikaanse Cornell University ontdekt dat barkeepers in de war raken als ze moeten meten met glazen die een verschillende vorm hebben. Ze schenken lage brede cognac glazen twintig procent voller dan hoge champagne glazen. De hoge glazen maken meer indruk op de barkeepers omdat ons brein verticaal belangrijker vindt dan horizontaal. Denk aan een bezemsteel. Een bezemsteel lijkt korter als hij ligt dan als hij rechtop staat.

Plaats de dingen in perspectief
Terug naar het tegelwerk. Het maakt vaak uit vanuit welk perspectief je naar iets kijkt. Het tegelwerk ziet er anders uit als je er vlak voor staat of op 100 meter afstand. Of je er recht voor staat of kijkt vanuit een hoek.
Ook tijdens het coachen nodig je je coachee regelmatig uit om van perspectief te veranderen. De oefening van de Drie waarnemingsposities is daar een mooi voorbeeld van. Je kunt je coachee vanuit drie verschillende posities naar bijvoorbeeld een conflict situatie laten kijken. Zoiets geeft nieuwe informatie over het conflict. Mijn ervaring is dat van te voren de coachee denkt het wel te weten hoe de ander er in zit. Echter bij de nabespreking komt hij vaak tot de conclusie dat het toch onverwachts anders was. Nieuwe inzichten dus.

Hoe werkt deze techniek?
De Drie waarnemingsposities is een techniek waarmee je je coachee in de schoenen van iemand anders kunt laten stappen. En hem dus kan laten ervaren wat de ander ervaart. De drie perspectieven zijn:

De eerste positie

De eerste is zijn eigen perspectief. De wereld waarin je coachee zich volledig zichzelf is. Hij neemt de wereld waar door onze eigen zintuigen.

De tweede positie

In de tweede positie beeldt je coachee zich in hoe het is als hij de ander is. Hij verplaatst zich als het ware in de ander. Hij stapt in zijn schoenen. Hij neemt de wereld waar door de zintuigen van een andere persoon. Hij ziet, hoort, voelt wat de ander waarneemt.

De derde positie

De derde is de positie van waaruit je coachee kijkt als een onafhankelijke observator. Hij neemt waar wat er gebeurt tussen twee mensen. Vanuit een helikopter view of als vlieg tegen de muur. Deze positie noemen we de metapositie. Op een afstand kijkt hij naar de totale omgeving inclusief die van hem zelf en de ander.

Metamorfose 

Door een andere waarnemingspositie in te nemen krijgt je coachee andere informatie. Dit komt doordat je hem uitnodigt om letterlijk in de schoenen van de ander (met wie hij bijvoorbeeld een conflict heeft) te gaan staan. Door vanuit het perspectief van de ander te gaan kijken naar die bewuste situatie, neemt de coachee andere zaken waar.

Geef je coachee altijd even de tijd om zich te verplaatsen in die ander en helemaal die ander te ‘worden’.  Je weet dat hij goed is geassocieerd (helemaal door de ogen van de ander kijkt e.d.) als hij in de ik-vorm spreekt en over zelfzelf (jouw coachee) spreekt in de derde persoon. Soms zie je zelfs dat er een ware metamorfose plaats vindt doordat de persoon ook anders gaat staan en spreken.

De wetenschappelijke verklaring voor de metamorfose is dat het aannemen van de positie van de ander zijn spiegelneuronen activeert, waardoor hij anderen veel beter kan begrijpen dan anders het geval zou zijn.

Breakstate

Het effect is nog krachtiger als je je coachee tussen het veranderen van posities even ‘terug haalt’, hem laat denken aan iets anders, een breakstate. Bijvoorbeeld door te vragen wat zijn favoriete vakantieland is. Zijn gedachten worden als ware afgeleid. Zodat hij daarna weer fris de volgende positie in kan nemen.

Vaak ‘proberen’ we ook andere gezichtspunten mee te nemen in ons denken. Zeg je ook wel eens tegen jezelf: “Ik weet dat hij denkt dat ik denk dat hij denkt dat ik een …?”! Haha ik bedoel maar..
Als je echt verschillende perspectieven hebt, ben je veel beter uitgerust om adequaat en alert op situaties te reageren. Want je weet nu (na het beruchte Café wall illusion) dat je niet alleen kunt vertrouwen op je eigen perspectief.

Mbuti

Als je constant alleen je eigen perspectief vertrouwt, kun je dingen zo fout doen. Dit werd prachtig geïllustreerd door de reactie van een Mbuti, een inwoner van een van de oudste inheemse Afrikaanse stammen, genaamd Kenge in de jaren vijftig. De antropoloog Colin Turnbull beschrijft wat er gebeurde toen hij Kenge uit het dichte bos haalde waar hij zijn hele leven zonder verre uitzichten had geleefd en hem de vlaktes liet zien die zich ver in de verte uitstrekten:

“Kenge tuurde over de vlakte en keek naar beneden waar een kudde van ongeveer honderd buffels enkele kilometers verderop graasden. Hij vroeg me wat voor soort insecten dat waren en ik vertelde hem dat het buffels waren. Twee keer zo groot als de bosbuffels die hij kende. Hij lachte hard en zei dat ik zulke stomme verhalen niet moest vertellen en vroeg me opnieuw wat voor soort insecten het waren”. (Turnbull 1963)

Soms hoef je dus alleen van perspectief te veranderen om nieuwe dingen te zien.
Veel plezier met experimenteren.